Nigdy więcej | Palacz zwłok (Spalovač mrtvol)

Nie wszystkie upiorne filmy potrzebują potworów, demonów czy krwi – czasem wystarczy spokojny urzędnik z nienaganną dykcją i obsesją na punkcie tybetańskiej Księgi Umarłych. „Palacz zwłok” (1969), arcydzieło czeskiego kina psychologicznego w reżyserii Juraja Herza, to jeden z tych filmów, które najgłębiej zaglądają w ludzkie wnętrze – i nie znajdują tam nic poza mrokiem.

Pan Kopfrkingl pracuje w krematorium. Jest człowiekiem uprzejmym, przykładnym ojcem i mężem, kulturalnym miłośnikiem sztuki, literatury i egzotycznych filozofii. W jego świecie wszystko ma swój porządek, wszystko można zdezynfekować, uporządkować, zutylizować. Gdy do jego życia coraz mocniej zaczynają przenikać faszystowskie hasła, Kopfrkingl znajduje w nich przerażającą spójność ze swoją własną misją: oczyszczania świata ze zbędnego, nieczystego elementu. Śmierć nie jest już tragedią – to usługa. A on sam staje się jej najwyższym kapłanem.

Herz opowiada tę historię jak duszną baśń z pogranicza ekspresjonizmu, horroru i groteski. Korzysta z szerokokątnych obiektywów, zakrzywiających przestrzeń jak w krzywym zwierciadle, i czarno-białych zdjęć Stanislava Miloty, które potrafią przemienić zwykły gabinet w scenografię z sennego koszmaru. Ale prawdziwą siłą filmu jest niezapomniana kreacja Rudolfa Hrušínskiego – jego Kopfrkingl przeraża właśnie dlatego, że wydaje się tak rozpoznawalny, wręcz swojski. To potwór naszych czasów: służbista, który bez cienia emocji uruchamia najciemniejsze mechanizmy historii. [Grzegorz Fortuna]