Nigdy więcej | Salo, czyli 120 dni Sodomy (Salò, or the 120 Days of Sodom)

Na liście najbardziej kontrowersyjnych filmów wszech czasów „Salo, czyli 120 dni Sodomy” Piera Paola Pasoliniego od lat zajmuje miejsce w ścisłej czołówce – i nic nie zapowiada, by miało się to zmienić. Trudno o bardziej ekstremalne doświadczenie filmowe: oto ostatnie dzieło autora „Teorematu”, „Dekameronu” i „Ewangelii według św. Mateusza”, zrealizowane tuż przed jego tragiczną śmiercią, w którym artysta mierzy się nie tylko z brutalną rzeczywistością faszyzmu, lecz także z przemocą samego obrazu.

W luźnej adaptacji XVIII-wiecznego tekstu markiza de Sade’a, przeniesionej do ostatnich miesięcy istnienia Republiki Salò – włoskiego tworu marionetkowego sterowanego przez hitlerowców – grupa arystokratów i funkcjonariuszy władzy porywa kilkanaście młodych osób, by poddać je czteromiesięcznemu eksperymentowi z pogranicza orgii, kary i społecznego spektaklu. W ich rezydencji nie ma miejsca na moralność, współczucie czy godność – pozostaje tylko władza, dominacja i rytualne upokorzenie. Pasolini nie próbuje estetyzować przemocy ani znaleźć dla niej łatwego kontekstu psychologicznego; w jego ujęciu staje się ona językiem systemu, narzędziem ideologii, ostatecznym wyrazem kontroli. W efekcie seans tego filmu trudno znieść – i nie sposób wyrzucić go z pamięci. [Grzegorz Fortuna]